Τόσο ο συγγραφέας όσο και η ακριβής χρονολογία που γράφτηκε το έργο παραμένουν - όπως συμβαίνει με τα περισσότερα απόκρυφα κείμενα της Βίβλου - άγνωστα. Διάφορες, ωστόσο, μαρτυρίες μας οδηγούν να το τοποθετήσουμε στις αρχές του 4ου μ. Χ. αιώνα, την περίοδο της ρωμαϊκής Τετραρχίας. Τότε, μέσα στη φωτιά των διωγμών που θα εξαπολύσουν οι αρχές ενάντια στους Χριστιανούς, θα γεννηθεί από τις ανάγκες υπεράσπισης της πίστης το "Ευαγγέλιο του Νικοδήμου" - ή αλλιώς τα "Άκτα Πιλάτου", για να χρησιμοποιήσουμε τον τίτλο, με τον οποίο το απόκρυφο απαντά για πρώτη φορά στις αρχαίες πηγές. Οι φήμες, συγκεκριμένα, οι οποίες κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα ανάμεσα στα μέλη της Εκκλησίας, για τα πρακτικά της δίκης του Ιησού - Χριστού αποκρυσταλλώνονται κάτω από την πίεση των εξωτερικών συνθηκών σε ένα γραπτό κείμενο, το οποίο αφηγείται λεπτό προς λεπτό ό,τι συνέβη μέσα στο πραιτώριο της Ιερουσαλήμ κατά τη διάρκεια της εκδίκασης του Θεανθρώπου από τον Πόντιο Πιλάτο. Πολλές άγνωστες λεπτομέρειες του Πάθους, τις οποίες δεν διασώζουν οι επίσημοι ευαγγελιστές της Εκκλησίας, περιγράφονται στο απόκρυφο μ' έναν απολογητικό φανερά στόχο: να χυθεί άπλετο φως στα αίτια, τα οποία οδήγησαν στη δικαστική δίωξη του Ιησού-Χριστού και, ακόλουθα, στον άδικο θάνατό του στον σταυρό με την κατηγορία της "εσχάτης προδοσίας" (crimen laesae majestatis), σύμφωνα με τον ρωμαϊκό νόμο. Όλη η συνομωσία που εξύφαναν εναντίον του οι αρχιερείς και γραμματείς των Ιουδαίων αναδύεται στην επιφάνεια μέσα από την εξέταση μαρτύρων, που προσέρχονται αυθόρμητα και καταθέτουν στο βήμα του Πόντιου Πιλάτου. Από το στόμα τους ακούμε, επίσης, πολλά από τα θαύματα που έκανε ο Ιησούς, όπως του εκ γενετής τυφλού (Ιω 9, 1-7) ή του παραλυτικού της Καπερναούμ (Μτ 9, 1-8), γεγονός που επιβεβαιώνει το μεταφυσικό μυστήριο που περιβάλλει τους πρωταγωνιστές αλλά και την τελική έκβαση της δίκης..