Οι κοσμοϊστορικές αλλαγές, οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις, οι εξελίξεις σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο και οι δραματικές συγκυρίες που μας περικυκλώνουν καθιστούν συνεχώς επίκαιρο αυτό το βιβλίο. Μια διαρκής επικαιρότητα που επανέρχεται με μεγάλες εντάσεις από την πρώτη έκδοση, που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1991 στα αγγλικά, για να συνοδεύσει τότε μία έκθεση στο King's College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, μέχρι σήμερα, την άνοιξη του 2022, όταν κρίθηκε απαραίτητη η επανέκδοση του έργου, το οποίο είχε κυκλοφορήσει ανανεωμένο και σε μεγάλο βαθμό εμπλουτισμένο το 2001, καθώς το επέβαλαν τα γεγονότα μεταξύ 1991 και 2001. Αυτά όλα εξηγούνται στις αμέσως επόμενες σελίδες: «Από την πρώτη στη δεύτερη έκδοση, 1991-2001» (σ. 9-13). Αυτό που δύσκολα μπορεί να εξηγηθεί είναι η αβελτηρία του δυτικού κόσμου στη διάρκεια εκείνης της κρίσιμης δεκαετίας, όταν μεταβάλλονταν τα πάντα στις έξι χώρες που αυλίζονται στη μαυροθαλασσίτικη λεκάνη και στις χώρες του ευρύτερου ευρωπαϊκού, ευρασιατικού και ασιατικού περίγυρου.
Δίχως να παραγνωρίζω τη σπουδαιότητα της επικαιρότητας και τις επιτακτικές ιδιότητες ή τις επιταχυντικές της ικανότητες -σ' αυτές εξάλλου οφείλεται εν πολλοίς και αυτή η επανέκδοση- πρέπει να πω ότι αυτό το πόνημα θεωρήθηκε ένα διαχρονικό έργο αναφοράς, επειδή στηρίζεται στον πιο σταθερό παράγοντα του ιστορικού γίγνεσθαι δια μέσω των χιλιετιών: τα γεωγραφικά δεδομένα. Όσες αλλοιώσεις κι αν έχει υποστεί το φυσικό περιβάλλον, όσο κι αν η Μαύρη Θάλασσα σαπίζει λόγω της τρομακτικής οικολογικής μόλυνσης και των αποβλήτων που κατεβάζουν τα μεγάλα ποτάμια, οι γεωγραφικές συντεταγμένες παραμένουν ο μοναδικός και σχεδόν αμετάβλητος παράγοντας που διαμορφώνει τη μοναδική στερεή βάση για να παρακολουθήσει κανείς τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε όλα τα πεδία και να κατανοήσει, ως έναν βαθμό, τις πολιτικές αποφάσεις, τις κοινωνικές νοοτροπίες και συμπεριφορές. «Δίχως τη βούληση των αρχαίων Βυζαντίων, κανείς δεν μπορεί να εισπλεύσει στον Εύξεινο Πόντο ή να εκπλεύσει» λέει ο Πολύβιος για εκείνους που κατείχαν τον Βόσπορο, δηλαδή τους Μεγαρείς. Ενώ ο Ηρόδοτος και, δεκαπέντε αιώνες αργότερα, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ' ο Πορφυρογέννητος αισθάνονται την ανάγκη να περιγράψουν τον μεγάλο ποταμό Δνείπερο - από τους καταρράκτες κοντά στο Κίεβο μέχρι τις εκβολές του περίπου 1.000 χιλιόμετρα νοτιότερα.

Χάρτης της Μαύρης Θάλασσας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Για την τίτη έκδοση
Από την πρώτη στη δεύτερη έκδοση, άνοιξη 1991 - φθινόπωρο 2001
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η κόψη των μυκηναϊκών σπαθιών και η επιμονή των καθαγιασμένων τοπωνυμίων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'
Ο Άξενος Πόντος
Ο Άξενος Πόντος των Άθλων
Μύθοι, τοπογραφία και αρχαιολογική τεκμηρίωση
Βόρεια της Καλιάκρας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'
Η Προποντίδα ή Θάλασσα του Μαρμαρά
Βυζάντιον-Κωνσταντινούπολις: τοπογραφία του ευρύτερου χώρου
Η διφυής και δισυπόστατη Κωνσταντίνου πόλις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ'
Ο πολυώνυμος θρακικός Βόσπορος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'
Ο Εύξεινος Πόντος
-Ο ποταμός Δούναβης: το ορόσημο
Ο ιερός Ίστρος και η μακρινή Ίστρια
-Από τον Ίστρο-Δούναβη μέχρι τον Βόσπορο
Ταξιδεύοντας στον ευξεινοποντιακό ορίζοντα των θρακικών παραλίων
Καταπονημένες πολιτείες, φθαρτά υλικά και αντοχές της μνήμης: Απολλωνία-Σωζόπολις και Μεσημβρία
Αγχιάλη, Αγχίαλος και Αχελώ: η πυρπολημένη πολιτεία
Η διείσδυση στο εσωτερικό της Θράκης και η απαρχή του εξελληνισμού των αρχαίων Θρακών
Ο Αλέξανδρος στον Δούναβη, άνοιξη του 335 π.Χ.
Η ιωνική Τόμις, βυζαντινή Κωνσταντία και Κωνσταντινιανά (σύγχρονη Κωνστάντζα)
Η πρωτοβυζαντινή Διοίκησις Θράκης
Το βυζαντινό σύνορο και η άμυνα στον παρευξείνιο Δούναβη
-Οι σκοτεινοί αιώνες
Και η Μικρά Σκυθία;
Οι Βυζαντινοί επιστρέφουν στον Δούναβη
-Από τις εκβολές του Δούναβη ως τα ριζοβούνια του Καυκάσου
Στις ανώνυμες και πολυσύχναστες ερημιές της σκυθικής στέπας
Ολβία, η τρισευτυχισμένη πόλη του Βορρά
Η Χερσόνησος της Κριμαίας
Ο Κιμμέριος Βόσπορος, το Παντικάπαιον και η βοσπορινή «πολυνησία»: τα στενά του Κερτς
Η θάλασσα του Αζόφ
Η βυζαντινή Χερσών
-Τα ορεινά τείχη του Νότου: ο Πόντος
Εκατό ποντιακές γενιές και τρεις προσφυγικές
Τραπεζούντα
Άγιος Θεόδωρος Γαβράς
Η Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας: 1203/4-1461
-Η ανατολική πλευρά του Εύξεινου Πόντου: ο Καύκασος
Otar Lordkipanidze, Οι Έλληνες στην Κολχίδα (μετάφραση από τα αγγλικά Ιωάννα Φωκά)
Το Βασίλειο του Πόντου ή Βασίλειο των Μιθριδατών
Οι Ρωμαίοι στην Κολχίδα
Η Ορθόδοξη και φίλη Γεωργία
Alexander Alexidze, Μάρθα-Μαρία: μια εξέχουσα φυσιογνωμία στην ιστορία του βυζαντινού και γεωργιανού πολιτισμού (μετάφραση από τα γαλλικά Ιωάννα Πετροπούλου)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε'
-Η Μαύρη Θάλασσα (1453-1829)
Η Κωνσταντινούπολη
Η Βλαχία και Μολδαβία
"Το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο"
Από την Ηγεμονία της Μολδαβίας έως τις Ποντικές Άλπεις
Άννα Μπαλλιάν, Αργυρούπολη-Gumushane
Η ξενιτιά
Σαν τα διαβατάρικα πουλιά
Η Ελλάδα του Ιώσηπου και η "πατρίδα" της Σμαράγδας
Superbia Graecorum και η Ελληνική Ιδέα, ρωσική επέκταση και το "ευξεινοποντιακό" όνειρο της Τσαρίνας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ'
-Το Χρυσόμαλλο Δέρας
Ανατολικό Ζήτημα και "Τανζιμάτ" (1839-1878), πληθυσμιακές αλλοιώσεις και δημογραφικές ανακατατάξεις
Η ανέλιξη του μαυροθαλασσίτικου Ελληνισμού
Κοινοτική και συντεχνιακή οργάνωση
Λουΐζα Πολυχρονίδου-Λουκοπούλου, Αρχαιότητες και αρχαιολογία στα θρακικά παράλια της Προποντίδας
Η παιδεία της Ρωμιοσύνης υπό τη σκέπη, την καθοδήγηση και την εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου
Το απαύγασμα του ευξεινοποντιακού κόσμου
Το ρωσικό Κυβερνείο του Καρς (1878-1918) και οι 75.000 Πόντιοι Καρσλήδες
-Ο Άξενος Πόντος
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι
Πέτρος Ν. Πρωτονοτάριος, Η Νομισματοκοπία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ
Η παραδουνάβια Βραΐλα
ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ της ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ (1991) και ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΧΑΡΤΩΝ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ και ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ και ΟΝΟΜΑΤΩΝ