Στο Βυζάντιο, όπως ξέρουμε, η θεολογία ήταν ό,τι για τους νεοέλληνες η πολιτική. Ο λαός συζητούσε τα δόγματα και άλλα θεολογικά θέματα στην καθημερινή ζωή. Ήταν η επικαιρότητα της εποχής, θα λέγαμε. Και η διαμάχη Παλαμά-Βαρλαάμ δεν έγινε καθόλου ερήμην του λαού, αλλά πέρασε στην παράδοσή του και έδωσε νέα ένταση στα λαϊκά ρεύματα που κατέβαιναν από τα κεφαλάρια της μεσαιωνικής μας παράδοσης.
Αυτή, λοιπόν, η συγκλονιστική εμπειρία, αυτό το ορθόδοξο βίωμα οδήγησε το εν αιχμαλωσία Γένος μπροστά στο όραμα της Ελευθερίας. Το ομολογεί ο Γέρος του Μωριά, το ομολογούν σ' απομνημονεύματά τους και σε εκατοντάδες έγγραφα όλοι οι καπεταναίοι, όλοι οι ήρωες της Εθνεγερσίας, το ομολογεί αυτή η ίδια η Επανάσταση στα επίσημα κείμενά της και τις διακηρύξεις της. Αλλά πάνω απ' όλους, αυθεντικά θα λέγαμε, ερμηνεύων τον ιερό αγώνα και την μεταβυζαντινή μας παράδοση, το ομολογεί και το διακηρύσσει ο Μακρυγιάννης, αυτός ο αρματωμένος μυστικός λαϊκός θεολόγος, αυτός ο μυστικός Πατέρας της Εθνεγερσίας, της νεκρανάστασης του Γένους, είναι σκεύος εκλογής και φορέας γνήσιου ορθόδοξου βιώματος και ορθόδοξης πνευματικότητας. Η αυθεντικότερη έκφραση της λαϊκής θρησκευτικής μας παράδοσης. Και παρά τις ανθρώπινες αδυναμίες του, εμφανείς άλλωστε και στα Απομνημονεύματα, που φέρει και αυτός το μερίδιο της ευθύνης του για τους εμφύλιους σπαραγμούς μέσα στην Επανάσταση, είναι ο άμωμος. Είναι ακόμα -και μετά την Επανάσταση- ο εν αιχμαλωσία και αντιστέκεται και μάχεται, όπως και στα χρόνια της δουλείας, της τουρκοκρατίας. Ο Μακρυγιάννης είναι δημιούργημα του Ακτίστου Φωτός και της ασκητικοκοινοβιακής μας Παράδοσης. Γι' αυτό οι υλόφρονες και οι άθεοι, οι οπαδοί του δυτικού ορθολογισμού βρίσκονται έξω από την Παράδοση και έξω από την Εθνεγερσία, επειδή η Παράδοση και η Επανάσταση είναι έργα πιστών ανθρώπων, εκείνων που αυθεντικά εκφράζει και ερμηνεύει ο Μακρυγιάννης.
Μέσα στον Μακρυγιάννη ζει και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, όπως τον βίωσε η λαϊκή θρησκευτική μας παράδοση στους χρόνους της δουλείας. Μια κοινότητα μελλοθανάτων όπως ήταν οι εν αιχμαλωσία αδελφοί μας πορεύονται την οδό της θεώσεως, που δεν είναι άλλη, και στους εσχάτους καιρούς μας για το Γένος, από εκείνη του Σταυρού...