ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Ψηφιακότητα – Αισθητικοποίηση –Αυτονομία Συναισθήματος

Σημείωμα Σύνταξης

Τα ψηφιακά δίκτυα έχουν μπει για τα καλά στην ζωή μας. Δεν χρειαζόταν η πανδημία του SARS-CoV-2 να το φανερώσει αυτό. Με την κατεπείγουσα συνθήκη της καραντίνας, όμως, παρουσιάζεται και κάτι άλλο: ότι ο περιορισμός των κοινωνικών επαφών πολιτικοποιείται ως ένας επερχόμενος τρόπος μιας κοινωνικότητας και εργασιακής καθημερινότητας που θα διαμεσολαβείται από ψηφιακά εργαλεία. Ας ήταν μόνο ζήτημα τεχνολογικής ανασυγκρότησης. Δεν είναι μόνο αυτό. Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που η κοινωνική δικτύωση έχει δείξει τη δυσάρεστη πλευρά της. Οι μηχανικοί και θεωρητικοί των μέσων το έχουν διαπιστώσει αυτό. «Ψευδείς ειδήσεις» που βασίζονται πάνω σε ατεκμηρίωτες πληροφορίες, απόκτηση δημοσιότητας μέσα από τη διαχείριση αλγορίθμων, «καθεστώτα αλήθειας» που παράγονται από κέντρα εξουσίας, όλα αυτά έχουν υποκαταστήσει την υπόσχεση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης για αμεσότητα στην επικοινωνία και την ανταλλαγή.

Τα κοινωνικά δίκτυα είναι η νέα υποδομή του κοινωνικού. Είναι η βάση της οικονομικής δραστηριότητας στον 21ο αιώνα- είναι τα μέσα και οι σχέσεις παραγωγής. Και όμως στην ελληνική βιβλιογραφία έχουμε αμελήσει να τα εξετάσουμε ως τέτοια. Τα περιβάλλουμε με μια επιφάνεια φετίχ για όλα αυτά που μας παρέχουν: τις ειδήσεις στα ακροδάχτυλά μας, την γνώμη μας διαθέσιμη στο κοινό, τα πολιτιστικά προϊόντα δωρεάν προς κατανάλωση, να νιώθουμε μέρος της παγκόσμιας «φυλής». Η «αξία χρήσης» των δικτύων έχει συσκοτίσει την «ανταλλακτική αξία» τους: ο χρόνος που καταναλώνουμε στα κοινωνικά μέσα παράγει χρήμα κάπου αλλού. Και αν η εκφερόμενη γνώμη μας αποκτά αξία εντός μιας οικονομίας ιδεών, πληροφοριών και σοκαριστικών ειδήσεων, τότε ως «παραγωγοί» αποξενωνόμαστε ακόμα και από αυτήν· από την ίδια μας τη γνώμη. Την αναγνωρίζουμε για την αποδοχή που έχει.

Στην μαρξιστική θεωρία, κάθε τί που καταγράφεται στο νου ως εμπειρία ανταποκρίνεται σε υλικές συνθήκες οι οποίες πλάθουν τον διανοητό ορίζοντα των αισθητήριων προσλήψεων και της συνείδησης. Τα νέα ψηφιακά μέσα, ως υποδομή, καθίστανται υλικότητα αλλά μιας άλλης τάξης, εικονικής, η οποία διανοίγει σε οικονομική διαπραγμάτευση αγαθά που μέχρι πρότινος δε θεωρούνταν ύλη: ιδεολογίες, συναισθήματα, απόψεις, επιθυμίες, μέλλοντα. Το τεύχος 133 της Ουτοπίας επιχειρεί να κάνει ακριβώς αυτό: Να καταδείξει και να εξετάσει τα ψηφιακά δίκτυα ως υποδομές που αναπτύσσουν νέους τύπους οικονομιών, νέα πλαίσια στη μηχανιστική διαχείριση της υποκειμενικότητας και του κοινωνικού, νέες συνθήκες στην πλανητική διακυβέρνηση των πληθυσμών. Με έμφαση στην ανθρωπολογική κατανόηση των σημερινών (και επερχόμενων) κοινωνικο-πολιτικών μετατοπίσεων, η θεματική επενδύει στην ανάπτυξη μιας συζήτησης που θα ανανεώσει την κριτική και αισθητική θεωρία στη βάση των νέων πληροφοριακών τεχνολογιών.

Η θεματική έχει τον τίτλο Ψηφιακότητα- Αισθητικοποίηση- Αυτονομία Συναισθήματος, και τις σχέσεις αυτών, όπως και το διακύβευμα της θεματικής, το ανιχνεύει και περιγράφει ο επιμελητής της Λέανδρος Κυριακόπουλος. Αμέσως μετά, ο Alexander Galloway, θα θέσει το ερώτημα του τι κάνουν τα ψηφιακά μέσα και τι είδους φιλοσοφία απαιτείται ώστε η θεωρία μας να ανταποκριθεί στις δυνατότητές τους. Στην κοινωνιο-ψυχολογία των Μπετίνας Ντάβου και Ανθής Σιδηροπούλου, τίθενται σε διερεύνηση οι ψυχοσυναισθηματικές συνέπειες από την επαναλαμβανόμενη επαφή με τις διεπαφές των έξυπνων συσκευών. Ο επίσης κριτικός των μέσων, Geert Lovink, κάνει ένα βήμα πιο πέρα (ή πιο μέσα) και διερωτάται για το κατά πόσο τα κοινωνικά δίκτυα είναι πραγμοποιημένη ιδεολογία, και εν τέλει, το κατά πόσο τα υποκείμενα υποκειμενοποιούνται από τις κοινωνικές μηχανικές των μέσων δικτύωσης.

Ο Λέανδρος Κυριακόπουλος επαναδιατυπώνει το ερώτημα της εικόνας όπως έχει τεθεί με την φωτογραφική και κινηματογραφική κάμερα, αλλά στα κοινωνικά μέσα, φέρνοντας στο προσκήνιο τη διαμεσολάβηση του υποκειμένου μέσω του μηχανικού χειρισμού των συναισθημάτων. Η Πηνελόπη Παπαηλία, από την μεριά της, εξετάζει την ιική κυκλοφορία φωτογραφιών από νεκρούς επισφαλείς Άλλους και τις αναπαραστατικές λογικές που διέπουν την συναισθηματική αξία που αποκτούν στους «δημόσιους» ψηφιακούς χώρους. Ο Πέτρος Πετρίδης θα χρησιμοποιήσει το παράδειγμα των βιντεοπαιχνιδιών –την νέα αλληγορία του κοινωνικού μετά τον κινηματογράφο– για να ρωτήσει το κατά πόσο στα δίκτυα υπάρχει τελικά «φωνή» που παρέχει ορατότητα στο υποκείμενο, και δεν είμαστε μάρτυρες της παραγωγικής απελευθέρωσης της επιθυμίας και του συναισθήματος. Τέλος, ο Peter Fenves, επαναδιατυπώνει το ερώτημα του Μπένγιαμιν για την αισθητικοποίη­ση του πολιτικού –ένα ερώτημα που διαπερνά όλη την θεματική– μέσα από την έννοια της πολιτικοποίησης, ήτοι την –μέσα από τεχνικούς όρους– κανονικοποίηση των διεκδικήσεων σε πολιτικές νόρμες.

Το τεύχος συνεχίζει με το δοκίμιο του Πέτρου Πέτκα, Lex Animata, το οποίο εντοπίζει την αστυνομική πρακτική της κατάργησης των δικαιωμάτων του σύγχρονου πολίτη σε μια γενεαλογία πολιτειακών παραδόσεων που ορίζουν την Αρχή του Νόμου. Η μελέτη των Στέλλας Χατζίκου και Ιωάννη Ν. Μαρκόπουλο, εξερευνά τα ίχνη των σημερινών τεχνοεπιστημών στις διάφορες εκφάνσεις της φιλοσοφικής σκέψης στην Δύση: Από τους προσωκρατικούς χρόνους μέχρι την δυτική νεωτερικότητα. Το τεύχος κλείνει με την βιβλιοκριτική του Χρίστου Αλεξίου στο έργο του Φώτου Λαμπρινού, Παλαμηδίου 10 – ένα αυτοβιογραφικό ντοκυμανταίρ με φόντο την ιστορία πολέμων και διωγμών του 20ού αιώνα. Η ΟΥΤΟΠΙΑ στο εξώφυλλο,
και στις σελίδες της , φιλοξενεί έργα του εικαστικού Μπάμπη Παπαγιάννη, ο οποίος επαναπροσδιορίζει τις αναφορές των μεσοπολεμικών κινημάτων με στόχο την εξερεύνηση του δικού μας ιστορικού παρόντος.