Η Ιταλία, η οποία εκείνη την εποχή δεν είχε ακόμη υλοποιηθεί ως ενιαίο κράτος, προσέφερε την υποστήριξή της όχι μόνο στις κοινές φιλοδοξίες ανεξαρτησίας πολλών που παρακινήθηκαν να υπερβούν την Αδριατική, αλλά και λειτουργώντας στην επικράτεια των επιμέρους Κρατών που την αποτελούσαν, σε πολλαπλά μέτωπα. Εκείνοι που για καριέρα ή εξαναγκασμένοι σε εξορία πήγαν στην Ελλάδα, ενώθηκαν με πολλούς, που πρόσφεραν πολιτική, υλικοτεχνική και πολιτιστική υποστήριξη από τη χερσόνησο, χάρη στην μακραίωνη ανταλλαγή που γινόταν με τους Έλληνες που σύχναζαν στις πόλεις μας, στα πανεπιστήμιά μας, στις κοινωνίες μας, καλλιεργώντας μια οικονομική και πολιτιστική ανταλλαγή που ήταν, με την ευκαιρία, ένα πολύ γόνιμο έδαφος για συνεργασία και αλληλεγγύη.

Τα δοκίμια που παρουσιάζονται εδώ ασχολούνται με θέματα, γεγονότα και προσωπικότητες που μας φάνηκαν σημαντικά, προκειμένου να δώσουμε τουλάχιστον μια ιδέα για το πόσο μεγάλη ήταν η συμμετοχή των Ιταλών. Δεν έχουμε επικεντρωθεί σκόπιμα σε στρατιωτικά ζητήματα, καθώς πολύ συχνά αντιπροσωπεύουν μόνο την τελική πράξη της πολιτικής και πνευματικής διαδρομής, αλλά οι εισηγητές έχουν δώσει έμφαση στις πολλαπλές μορφές και κατευθύνσεις με τις οποίες αναπτύχθηκε η υποστήριξη.

Αυτές είναι λοιπόν οι πιο ταπεινές αλλά όχι λιγότερο σημαντικές συνεργασίες που προσέφεραν πολλοί – περισσότερο ή λιγότερο άγνωστοι- σε λιμάνια και πόλεις, ενώνονται με έργα χαρακτήρων όπως, για παράδειγμα, ο Vincenzo Gallina και ο Alerino Palma di Cesnola, που όχι μόνο βραβεύτηκαν αλλά κατείχαν αξιώματα κύρους στο νεοσυσταθέν βασίλειο της Ελλάδας, είτε όπως Giuseppe Chiappe, ο οποίος τροφοδοτούσε πληροφορίες από την Ύδρα για μεγάλο χρονικό διάστημα, ή ο Giovanni Romey, ένας κατάσκοπος που ενημέρωνε την Επιτροπή της Ζακύνθου από τις τάξεις των Οθωμανών. Όχι λιγότερο σημαντικοί ήταν ο Porro Lambertenghi και ο Giacinto Provana di Collegno, οι οποίοι όχι μόνο κράτησαν το φιλελληνικό συναίσθημα ζωντανό στην πατρίδα τους, αλλά πήγαν στην Ελλάδα για να συμμετάσχουν στα γεγονότα. Ή τους αμέτρητους γιατρούς που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους, σε τέτοιο βαθμό ώστε το πρώτο φαρμακείο με τη σύγχρονη έννοια στην Ελλάδα να είναι ενός από αυτούς, που μνημονεύεται από μια αναμνηστική στήλη που τοποθετήθηκε στο Ναύπλιο. Και πώς μπορούμε να μην θυμηθούμε εκείνους που, στους τομείς της τέχνης, της μουσικής και του θεάτρου ή ακόμη και της λογοτεχνίας, εργάστηκαν για να ενισχύσουν τα αιτήματα για ανεξαρτησία και ελευθερία της Ελλάδας;