Εκκλησία και δυνάμεις της συντήρησης απέναντι στον εκσυγχρονισμό του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, σε μία ιστορική μελέτη που κυκλοφορεί με αφορμή τη συμπλήρωση 110 ετών από τη δίκη των “Αθεϊκών του Βόλου”.
Προλογίζει ο Βασίλης Φούκας, Καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ
Το 1914 πραγματοποιείται η περίφημη Δίκη του Ναυπλίου. Επρόκειτο για την εκδίκαση μιας πολύκροτης υπόθεσης, στην οποία αναμετρήθηκαν συντηρητικές και προοδευτικές κοινωνικές δυνάμεις της εποχής, με αφορμή το κλείσιμο ενός πρωτοποριακού –από κάθε άποψη– σχολείου θηλέων, του Παρθεναγωγείου του Βόλου, περίπου τρία χρόνια νωρίτερα. Ο ιδρυτής του, Δημήτριος Σαράτσης, αλλά και ο δραστήριος διευθυντής του, Αλέξανδρος Δελμούζος, άνθρωποι φιλοπρόοδοι, υποστηρικτές του δημοτικισμού και του βιωματικού τρόπου διδασκαλίας, υπήρξαν οι δύο κυριότεροι κατηγορούμενοι μιας δίκης που πραγματοποιήθηκε ύστερα από το λαϊκό συλλαλητήριο που οργανώθηκε, υποκινούμενο από την Εκκλησία και άλλους συντηρητικούς κύκλους της πόλης, οδηγώντας στο οριστικό κλείσιμο του σχολείου. Ο τόμος που κρατάτε στα χέρια σας έχει προκύψει από την εξονυχιστική μελέτη του συνόλου των στενογραφημένων πρακτικών της Δίκης του Ναυπλίου που εκδόθηκαν το 1915 στην Αθήνα. Πραγματοποιήθηκε μία προσεκτική σταχυολόγηση και επιλογή των χωρίων εκείνων που καθιστούν το περιεχόμενο του έργου περισσότερο ουσιώδες και ενδιαφέρον, δίχως να κουράζεται ο αναγνώστης με περιττές πληροφορίες. Κάτι περισσότερο από έναν αιώνα μετά τα «Αθεϊκά», ο κάθε ενδιαφέρομενος/η μεταφέρεται νοερά στη δικαστική αίθουσα του Ναυπλίου, όντας σε θέση να αποκτήσει μία άριστη εικόνα για τις συνθήκες που οδήγησαν στο κλείσιμο του σχολείου, τα επιχειρήματα της μιας και της άλλης πλευράς, τη θέση και τον ρόλο της οργανωμένης Εκκλησίας στην Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα, καθώς επίσης και τις σημαντικότερες, συγκλονιστικές σε πολλές περιπτώσεις, αγορεύσεις που οδήγησαν στην τελική δικαστική απόφαση.

Μὲ τὸ βολιώτικο σχολεῖο ἔγινε μέσα στὸ ἐλεύθερο πιὰ Κράτος ἡ πρώτη προσπάθεια στὴ σχολικὴ πράξη, γιὰ νὰ λυτρωθῆ τὸ παιδὶ ἀπὸ ἄλλο εἶδος σκλαβιά, ποὺ ἁλυσόδενε τὴν ψυχή του μαζὶ μὲ ὅλη τὴν πνευματικὴ ζωὴ τοῦ τόπου.
Αλέξανδρος Δελμούζος