Ο δάσκαλος Νικόλαος Νικοκλής (γεν. Κοζάνη 1818), κάνει επισκόπηση των αρχαίων και νεώτερων θεωριών και καταθέτει τη δική του άποψη για την καταγωγή των Αλβανών. Με την πραγματεία αυτή ο Νικοκλής αναγορεύτηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας στη βασιλική Ακαδημία του Gοttingen της Γερμανίας. Ο Έλληνας συγγραφέας μελετά τους αρχαίους (Στράβωνα, Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη) και νέους συγγραφείς (Leibnitius 1768, Pouqueville 1820, Xylander 1835, Hahn 1854), απορρίπτει την έως τότε αντίληψη περί αυτοχθονίας των Αλβανών, δηλαδή ως απογόνων των Πελασγών ή των Ιλλυριών, και τούς θεωρεί συγγενείς των αρχαίων Σκυθών και Αλανών. Τα συμπεράσματα του Δυτικομακεδόνα δασκάλου βασίζονται σε επιτόπια έρευνα της αλβανικής γλώσσας κατά τη θητεία του στα σχολεία της Κορυτσάς (επί πενταετία) και του Μεγαρόβου της Μακεδονίας (επί τετρατετία). Η πραγματεία του εντάσσεται στις ενδιαφέρουσες συζητήσεις για τον εθνικό προσανατολισμό (και προσεταιρισμό) ενός αδιαμόρφωτου (τότε) ιδεολογικά λαού.


Περιέχονται οι ενότητες:

Μέρος πρώτον. Μικρά των νεωτέρων γνωμών έκθεσις περί της γλώττης και καταγωγής των Αλβανών.
- Λεϊβνίτιος
- Θούνμαννος
- Ξύλανδρος
- Άνας
- Έκθεσις των Άνα γνώμης
- Θέσεις του Άνα
- Το άτοπον καθόλου των Άνα θέσεων

Μέρος δεύτερον. Αντίρρησις εις τας Άνα θέσεις.
- Προαναμνήσεις
- Αι πρώται του Άνα θέσεις ουκ αληθείς
- Ου φησι Στράββων τους Μακεδόνας είναι βαρβάρους
- Ακριβέστερα περί τούτου Στράβωνος χωρία
- Εκ της των Αλβανών, Ηπειρωτών και Μακεδόνων γλώττης αδύνατον δοκεί τα έθνη ταύτα ομόφυλα είναι

Μέρος τρίτον. Αντίρρησις εις το του Άνα συμπέρασμα.
- Προαναμνήσεις
- Η Ηροδότου περί Πελασγών μαρτυρία απίθανος
- Θουκυδίδης ουδαμού το Πελασγικόν έθνος βάρβαρον ονομάζει
- Η του βαρβάρου προσηγορία και πάλαι, οίμαι, την αυτήν έσχεν οίαν και νυν έννοιαν
- Τα περί Πελασγών του Άνα παράλληλα ουδέν υγιές εμφαίνει
- Όμοια γεωγραφικά του Άνα παράλληλα

Μέρος τέταρτον. Εκ πολλών σωζομένων αρχαίων τε και νέων σημείων φαίνονται οι Αλβανοί ουκ αυτόχθονες όντες.
- Προαναμνήσεις
- Εκ της αρχαίας ιστορίας φαίνονται οι Αλβανοί οκ αυτόχθονες όντες
- Εκ της μέσης ιστορίας φαίνονται οι Αλβανοί επήλυδες όντες
- Το εμοί εκ τε του παρελθόντος και ενεστώτος περί αυτών δοκούν
- Εκ της αρχαίας γεωγραφίας φαίνονται οι Αλβανοί ουκ αυτόχθονες όντες
- Η του Αλβανού προσηγορία ουκ αυτόχθων μοι εν τη Ευρώπη φαίνεται
- Τα λοιπά του Άνα παράλληλα περί των τοις Αλβανοίς εθνικών ονομάτων ουκ ορθά μοι φαίνεται
- Το εμοί περί των αυτών εθνικών ονομάτων δοκούν